Danh mục: Phát triển + Chăm sóc

Đây thường là hệ quả của hiện tượng đục nước kéo dài trên 10 – 14 ngày. Nên nhớ là hiện tượng nước có màu xanh do tảo lục gây ra này không phải lúc nào cũng giống nhau. Vì đây là vấn đề rất thường xảy ra và khó giải quyết, nên cũng có nhiều biện pháp khắc phục để ta cân nhắc, lựa chọn. 

Hoàn cảnh – điều kiện dẫn đến việc nước bị đục và có màu xanh này thường là do tình trạng phú dưỡng của môi trường nước: hàm lượng nitrate, phosphate cao cộng thêm sự hiện diện của ammonia/ammonium. Việc xáo trộn nền thường là nguyên nhân dẫn đến hiện tượng trên. Trong điều kiện phú dưỡng của môi trường, loại tảo lục sẽ phát triển rất mạnh, cần nhớ rằng rêu tảo hấp thu phosphate dễ dàng hơn cây thủy sinh nhờ vào thành tế bào rất mỏng của chúng. Tảo lục sẽ nhanh chóng hấp thu hết ammonia/ammonium và phosphate, nhưng sau đó chúng không tàn lụi đi mà sẽ chuyển qua hấp thu các loại dinh dưỡng khác như nitrate. Vì vậy bạn sẽ hiểu tại sao thay nước không giải quyết được vấn đề tảo lục. Khi tảo lục bộc phát, nguồn dinh dưỡng trong nước nhanh chóng giảm thấp do bị hấp thu mạnh, nhưng sau đó tảo lục có thể quay sang hấp thu các chất khác như sắt và các nguyên tố vi lượng khác. Vì vậy, thường người ta tìm cách khắc phục từ căn nguyên của vấn đề, nhưng vẫn không tài nào hạn chế được tảo lục phát triển do những lý do mà tôi đã đề cập đến.

Có 5 biện pháp để xử lý – khống chế hiện tượng nước xanh do tảo lục:

1. Tắt đèn
2. Dùng máy lọc tảo cát
3. Chiếu xạ bằng tia cực tím (UV)
4. Phù du phiêu sinh
5. Thuốc diệt tảo/chất kết dính, kết tủa

4 biện pháp đầu không gây hại cho cá, biện pháp thứ 5 thì ngược lại.

1. Tắt đèn và che kín hoàn toàn hồ thủy sinh

Áp dụng trong thời gian 4 ngày bằng khăn trùm, hoặc giấy dán có màu sẫm…phải chuẩn bị tinh thần là, nước sẽ bị ô nhiễm do xác tảo lục chết, phân hủy trong quá trình diệt tảo này. Do vậy, phải thay nước lúc trước và sau quá trình diệt tảo theo phương pháp ngăn ánh sáng này, và cũng phải kiểm tra hàm lượng ammonia sau khi thay nước.

2. Dùng máy lọc tảo cát

Đây là cách mà tôi thích áp dụng. Tôi thường dùng máy lọc tảo (Diatom filter) Magnum 350w/Micron với bột tảo cát. Kiểu lọc này sẽ loại bỏ sạch sẽ tảo lục, không gây mất cân bằng hệ vi sinh, không có chuyện xác tảo lục còn nằm lại phân hủy gây ô nhiễm. Nếu hồ bạn bị tảo lục nặng thì nên kiểm tra lọc liên tục để phòng ngửa lọc bị nghẹt. Chỉ việc làm vệ sinh rồi cho lọc chạy tiếp. Để trả nước hồ về trạng thái trong xanh lchỉ là vấn đề vài phút hoặc cao lắm là vài giờ tùy theo kích thước hồ và tình trạng rêu tảo.

Để hiểu thêm về máy lọc tảo cát (Diatom filter) tham khảo link này: http://www.aquariumguys.com/diatomfilter.html

3. Chiếu xạ bằng tia cực tím (UV)

Chiếu xạ thanh trùng bằng tia UV (tia cực tím, tia tử ngọai) sẽ không những diệt tảo mà còn diệt cả phiêu sinh và các loại khuẩn trong nước. Nếu thường xuyên sử dụng phương pháp này thì hồ thủy sinh của bạn sẽ có vấn đề (về biến dưỡng) do hao hụt một vài dưỡng chất quan trọng. Khá tốn kém nhưng không giải quyết được vấn đề xác tảo chết phân hủy gây ô nhiễm nước. Nếu bạn có khả năng sắm máy thì có thể áp dụng…nhưng dĩ nhiên là không hiệu quả bằng máy lọc tảo (Diatom filter).

4. Phù du phiêu sinh

Thả một loại sinh vật phù du có tên là Daphnia (thủy trần, bo bo?) vào hồ để chúng ăn tảo lục. Cách này hơi khó một chút. Thứ nhất, bạn phải chắc rằng ngòai Daphnia ra bạn không đưa kèm mấy thứ không mong muốn khác vào hồ. Thứ hai, bạn phải cách ly đàn cá khỏi hồ, nếu không bọn cá sẽ nhậu sạch sẽ đám Daphnia này trước khi chúng có thể thi hành công vụ được.

Xem link: http://en.wikipedia.org/wiki/Daphnia

5. Thuốc diệt tảo/chất kết dính, kết tủa

Tôi không thích cái cách cuối này lắm. Thuốc diệt tảo có thể gây ngộ độc cho cá, còn chất kết dính/kết tủa thì dính vào mang cá, tuy không làm chết cá nhưng làm giảm chức năng hô hấp của cá khiến chúng yếu sức dễ nhiễm các loại bệnh cơ hội.

Không có hồ nào mà không có sự hiện diện rêu tảo hại cả! Một hồ không bao giờ có rêu tảo xuất hiện có thể là một hồ có môi trường không tốt cho cá. Bạn không thể hoàn toàn ngăn chặn sự phát triển của bất cứ loại rêu tảo nào, nhưng với những cách xử lý thích hợp, thì có thể giảm thiểu, khống chế chúng. 

Trong bài này, ta có thể thấy rằng để kiểm soát rêu tảo ta phải kiểm soát được dinh dưỡng trong môi trường. Nhưng phải nhớ một điều, có sự khác biệt trong xử lý – kiểm soát rêu tảo cho hồ cá và hồ thực vật thủy sinh.

Hồ cá cảnh (không trồng rong)

Sự bùng phát rêu tảo hại là kết quả của tình trạng dư thừa nitrate, phosphate and ammonia/ammonium trong môi trường nước. Việc cho ăn quá mức hoặc thả cá quá nhiều là nguyên nhân thông thường nhất khiến nước bị ô nhiễm. Việc thay nước hằng tuần là biện pháp tốt nhất để giảm lượng dinh dưỡng thừa. Để kiểm soát được môi trường tránh rêu tảo thì hàm lượng ammonia (NH3), ammonium (NH4), và nitrite phải bằng 0ppm, hàm lượng nitrate (NO3) phải ở dưới mức 10ppm (hàm lượng nitrate ở trên mức 40ppm có hại cho cá và các loài nhuyễn thể). Phosphate (Po4) phảI được duy trì ở mức dưới 0.5ppm. Thời lượng chiếu sáng phải không hơn 10 tiếng một ngày. Nên nhớ rằng rêu tảo hại rất thích ánh sáng mạnh, nên việc đặt hồ xa cửa sổ là ý tưởng tốt. Ánh sáng trời chiếu trực tiếp vào hồ sẽ gây ra sự bùng phát rêu tảo hại đấy. Đội quân ăn rêu (cá/tép/ốc) sẽ giúp ta nhiều trong trận chiến diệt rêu.

Hồ thực vật thủy sinh

Sẽ phức tạp hơn nhiều vì trong hồ rong ta không chỉ phải lo cho cá mà còn phải lo cho cây nữa. Thật ra thì cây thủy sinh sẽ hấp thu ammonia/nitrite/nitrAte/phosphate và giữ cho chất lượng nước luôn tốt. Nhưng điều gì xảy ra khi đột nhiên bạn gặp phải một trận dịch rêu tảo tệ hại nhất bùng phát trong hồ thủy sinh của bạn? Bạn sẽ gào lên: Làm sao ra nông nỗi này !

Hãy bắt đầu với một thực tế là cả cây thủy sinh lẫn rêu tảo đều cần cùng loại dinh dưỡng như nhau để phát triển. Sự mất cân bằng giữa các yếu tố ánh sáng, CO2, nguyên tố đa lượng, vi lượng sẽ dẫn đến sự phát triển rêu tảo hại. Như bạn cũng biết, khi cây thủy sinh được cung cấp đầy đủ và cân bằng các yếu tố kể trên, chúng sẽ hấp thu dinh dưỡng có trong môi trường nước nhanh hơn rêu tảo hại. Không ai lạ gì về khả năng khống chế rêu tảo tuyệt vời của các loại cây thân đốt (cắt cắm) mọc nhanh nhờ khả năng hấp thu dinh dưỡng nhanh và mạnh của chúng. Nhưng khi một trong các yếu tố, nguyên tố kể trên bị thiếu hụt thì sự chuyển hóa, trao đổi chất của cây thủy sinh sẽ giảm và chúng sẽ chết dần. Dĩ nhiên cây thủy sinh sẽ cho thấy những dấu hiệu suy dưỡng của chúng như vàng lá, rỗ lá, vân vân. Nếu ta không kịp thời bổ sung các yếu tố cần thiết này thì dù có trồng thêm cây thân đốt mọc nhanh để không chế rêu hại thì cũng chưa đủ. Chỉ có cây thủy sinh khỏe mạnh, đầy đủ dinh dưỡng mới khiến cho hệ sinh thái cân bằng.

Rêu tảo hại là thực vật bậc thấp, thường chỉ hấp thu nguồn dinh dưỡng thừa của cây thủy sinh bậc cao, nhưng khi hệ sinh thái mất cân bằng do các nguyên nhân kể trên, chúng sẽ tranh thủ nguồn dinh dưỡng và nhanh chóng phát triển. Vì vậy việc ta cần làm là đảm bảo cho cây thủy sinh của ta được cung cấp đủ ánh sáng, CO2, các nguyên tố đa lượng, vi lượng. Liều lượng phân bón – dinh dưỡng sẽ tùy theo chất lượng, cường độ của hệ thống chiếu sáng mà gia – giảm. 

Hồ ánh sáng yếu

Những hồ có mức độ chiếu sáng trong khoảng 1-2w/gallon. CO2 có thể từ bình lên men tự chế (DIY) rẻ tiền. Phân bón như Tropica Master Grow rất tốt để bổ sung các nguyên tố vi lượng như FE, Mg, Zn, B, S, Mn, Cu, Mo và K. PMDD (Poor Man Dosing Drops) là phân đa lượng rất tốt dùng bổ sung nitrates, phosphates, Potassium and các chất khác. Nó được chế từ KNO3, KH2PO4 and NutriSI mikro.

Ghi chú: Vì Sắt (Fe) là nguyên tố cần thiết nhất cho thực vật thủy sinh, nên chất nền (substrate) của hồ thủy sinh phải hàm lượng sắt kha khá. Việc bổ sung sắt quá liều bằng dung dịch (phân nước) có chứa sắt sẽ thúc đẩy rêu tóc (hair algae) phát triển. Nên bổ sung sắt cho hồ thủy sinh bằng phân dạng nhét, hoặc sỏi đá ong (laterite) hay sỏi khóang flourite cho an toàn. Hồ set up với ánh sáng yếu có bổ sung CO2 với lượng vừa phải bằng bình lên men DIY (1 bình cho mỗi 90 lít nước dung tích hồ) thì nên bổ sung phân bón mỗI tuần 1 lần. Tôi sử dụng cả 2 loại PMDD và Tropica Master Grow. Đối với cây cắt cắm thân đốt trong hồ dạng này (ánh sáng yếu) thì cần phải cắt tỉa mỗi một hoặc 2 tuần 1 lần. Bạn sẽ thấy có nhiều bạn chơi set up hồ dạng ánh sáng yếu – kỹ thuật thấp (low light – low tech) và chỉ thay nước mỗi 3-4 tháng (yêu cầu bảo dưỡng thấp). Để có thể chăm sóc thành công những hồ dạng này thì điều rất quan trọng là phải dùng nền giàu sắt. Có người xài than bùn dạng viên, có người dùng đất sét hoặc sỏi đá ong laterite/sỏi khóang fluorite, và có ngườI lạI pha trộn nhiều thứ chất nền với nhau. Điều quan trọng là phải phủ sỏi lên lớp nền giàu dinh dưỡng này với chiều dầy khỏang 1.5 inch để giữ cho nước trong và nền dinh dưỡng bên dưới không tiếp xúc với rêu hại. Phân nước phải được bổ sung hằng tháng, chỉ một nửa liều lượng mà nhà sản xuất khuyên dùng thôi. Sau đó nếu thấy cây cố có dấu hiệu suy kiệt thì bổ sung theo đúng lượng được khuyên dùng của nhà sản xuất. Hồ kỹ thuật thấp, yêu cầu bảo dưỡng thấp thì không nên bổ sung CO2. Đó cũng là lý do tại sao phải điều chỉnh cho dòng chảy ngõ bơm nước trở lại hồ của máy lọc thật êm nhẹ (để hạn chế thất thóat hàm lượng CO2 ít ỏi trong nước). Cây trong hồ dạng này sẽ mọc rất chậm và ít cần cắt tỉa. 

Hồ ánh sáng mạnh

Những hồ có mức chiếu sáng từ 3w/gallon trở lên rất cần bổ sung nhiều CO2 và các nguyên tố đa, vi lượng để đáp ứng nhu cầu cao của cây thủy sinh trong điều kiện ánh sáng cao. Phải nghĩ đến việc trang bị bình khí nén CO2 nếu muốn cây khỏe, hồ sạch. Mọi thứ dinh dưỡng, phân bón gần như phải được cung cấp – bổ sung tương tự như với hồ ánh sáng yếu, nhưng lượng phải tăng gấp đôi, hay thậm chí gấp 3 lần. Với hồ set up dạng ánh sáng mạnh, phải thường xuyên kiểm tra duy trì hàm lượng CO2 luôn ở mức 30ppm.

Trong cả 2 dạng hồ ánh sáng yếu và mạnh, lượng nitrate phải được duy trì ở mức 10-15ppm và phosphate là 0.5ppm. Xin nhắc lại 1 lần nữa vì điều này quyết định đến 95% việc xử lý vấn nạn rêu hại…đó là nên duy trì lượng CO2 ở mức cao (30ppm)…hình như ở điều kiện như vậy rêu hại sẽ bị khống chế. Dĩ nhiên các loài ăn rêu như Siamese Algae Eater (SAE), Otos, tép Amano, ốc Trompet Mã Lai…là những vị khách luôn được mong đợi. Cắt tỉa cây cũng là biện pháp tốt vì sẽ kích thích cây ra chồi mới mạnh khỏe, loại bỏ lá già không cho chúng chết và phân hủy trong nước gây ô nhiễm. Và xin nhớ cho rằng, biện pháp hạn chế giảm thiểu dinh dưỡng trong nước là việc đúng đắn để kiểm soát không chế rêu cho hồ cá. Nhưng sẽ hết sức bậy bạ khi áp dụng điều đó vào việc xử lý – khống chế rêu cho hồ thực vật thủy sinh. Đối với hồ có ánh sáng mạnh, phải thay nước mỗi tuần khoảng 25-30%.

Ghi chú: Có rất nhiều bài trên internet nói rằng giảm hàm lượng nitrate và phosphate sẽ giúp hạn chế rêu hại !!! Với hồ không trồng cây thủy sinh thì VÂNG ! Nhưng vớI hồ thực vật thủy sinh thì XIN CAN ! Cây thủy sinh cần nhiều dinh dưỡng hơn rêu hại để tồn tại và phát triển, vì vậy không nên giảm và phải tăng dinh dưỡng cho chúng

Dusko Bojic

Thiếu sáng

• Triệu chứng: Cây yếu đuối – èo uột, lá có màu nhợt nhạt, lá nhiều phiá ngọn, càng gần gốc càng ít lá. Thân và cuống mục rữa, chồi yếu.
• Biện pháp xử lý: Thêm đèn! Tăng thời lượng chiếu sáng lên 10 đến 12 tiếng/ngày.

Nền

• Triệu chứng: Bọt khí thoát ra từ nền khi bạn dùng que chọc xuống nền, các loại ốc chuyên đào nền (ốc trumpet mã Lai…) thôi không chui xuống nền nữa mà trồi đầu lên, khi nhổ thử vài cây lên thấy hệ rễ kém phát triển hoặc chuyển qua màu đen và rữa.
• Biện pháp xử lý: Nền bị nén quá chặt, bị nghẽn do chất cặn – thải lắng đọng len lỏi vào giữa những khe hở cuả hạt nền…trong quá trình thay nước, xới nền lên nhè nhẹ và dùng ống xi phông hút cặn thải ra.

Thiếu oxy trong nước

• Triệu chứng: Cá bị stress, bơi lật nghiêng, ngáp hơi trên mặt nước. Nếu tình trạng kéo dài, cây cối trở nên còi cọc.
• Nguyên nhân: Do thiếu sáng hoặc thiếu dinh dưỡng làm cây chậm lớn, giảm phóng thích oxy vào môi trường nước do giảm quang hợp, giảm chuyển hoá nitơ. Hoặc có thể do bổ sung quá nhiều CO2 vào hồ (trên 30ppm).
• Biện pháp xử lý: Điều chỉnh hệ thống ánh sáng (tăng sáng), kiểm tra lọc (vệ sinh lọc), kiểm tra hệ thống CO2 (giảm nếu quá nhiều), tăng cường dòng chảy, bổ sung dinh dưỡng (phân nước, phân nhét).

Thiếu potassium

• Triệu chứng: Rìa lá non bị vàng, có vết ố vàng như rỉ sắt (bệnh uá vàng), lá già bị vàng và nhăn.
• Biện pháp xử lý: Bổ sung potassium (có thể xài Balance K và Aquatilizer của hãng Ferka chẳng hạn)

Cây thủy sinh bị vàng lá, úa lá

• Triệu chứng: Lá cây thủy sinh bị vàng úa, dòn – dễ đứt, nát, thủng lá
• Nguyên nhân: Thiếu sắt, thiếu potassium, nước quá cứng.
• Biện pháp xử lý: Bổ sung sắt, potassium, làm mềm nước.

Thiếu phosphore (lân)

• Triệu chứng: Cây rụng lá sớm, tuột lá
• Biện pháp xử lý: Bổ sung phân nước tổng hợp NPK có thành phần phosphate (có thể xài Aquatilizer cuả Ferka)

Thừa phosphore

• Triệu chứng: Tảo hại bộc phát, nước dơ, váng…
• Biện pháp xử lý: Thay nước thường xuyên hơn, vệ sinh nền (dùng xi phông hút cặn thừa lắng đọng dưới nền), không cho cá ăn quá nhiều, ngưng hoặc giảm bổ sung phân bón các loại cho cây.

Thiếu calci

• Triệu chứng: Lá mới bị hư và rụng sớm, cuống lá vàng uá.
• Biện pháp xử lý: Bổ sung calci! Coi chừng nhiều quá sẽ gây cứng nước!

Thiếu Magnesium (ma nhê)

• Triệu chứng: Lá già bị đốm vàng, khi tình trạng kéo dài, cây thuỷ sinh trở nên bị còi cọc, gân lá vẫn xanh, nhưng những phần còn lại chuyển vàng. Đốm nâu xuất huyện và cây khô héo dần. Nếu cây đang ra hoa, hoa sẽ chậm phát triển hoặc thui luôn.
• Biện pháp xử lý: Bổ sung magnesium!

Thiếu đạm (nitơ)

• Triệu chứng: Lá già chuyển vàng. Cây còi cọc nhưng bộ rễ lại rất to. Lá nhỏ đi và màu sắc nhợt nhạt, cây chậm lớn. Màu sắc nhợt nhạt bắt đầu từ chỏm (đầu) những lá bên dưới (lá già). Nếu tình trạng thiếu hụt kéo dài, tán lá vẫn tiếp tục phát triển, nhưng thân cây trở nên khẳng khiu, mềm oặt, quá trình ra hoa sẽ chậm lại, cây dễ nhiễm bệnh.
• Biện pháp xử lý: Bổ sung nitrate (N)!

Bệnh rữa lá của cây họ Cryp

• Triệu chứng: Bệnh chỉ xảy ra với các cây họ cryptocorynes. Ban đầu xuất hiện những lỗ nhỏ trên lá rồi lan rộng ra toàn bộ lá, rữa lá. Cây rữa hoàn toàn, chỉ còn củ và bộ rễ.
• Nguyên nhân: Có thể là thừa nitrate trong môi trường, nhiệt độ giảm đột ngột, môi trường thay đổi ngột, di chuyển vị trí cây trong hồ quá thường xuyên.
• Biện pháp xử lý: Thay nước đều đặn với lượng nhỏ 5-10% mỗi ngày để giữ môi trường ổn định. Để yên cây không dời chuyển nữa, từ từ lá mới sẽ mọc lại từ củ – rễ.

Để giúp những bạn mới bước vào thế giới thực vật thủy sinh, tôi xin chọn ra 3 điều sai lầm chính mà những người mới chơi hồ thực vật thủy sinh hoặc mới chuyển đổi hồ cá cảnh đơn thuần thành hồ cá cảnh có thực vật thủy sinh thường mắc phải. Cứ xem như đây là khóa hướng dẫn hạ cánh an tòan trong nghề chơi để hạn chế thiệt hại do “ngu phí” cao.Đa số những sai lầm này của chúng ta thường dẫn đến kết quả đáng buồn là cây cỏ thủy sinh từ từ lên đường sau vài tuần ngắc ngoải… và với những người không hay nản chí và không chịu thua ngay lần đầu thì… tiến trình này (set up lại hồ, trồng cây mới…) cứ lập đi lập lại… cho đến khi hoặc lòng kiên nhẫn của ta hoặc túi tiền của ta cạn kiệt! Thường thì các điều sai lầm này có nguyên nhân từ những lời xúi bậy của những người (nhân viên) ở các cửa hàng cá cảnh – vật nuôi, những kẻ chả biết cóc khô gì về thực vật thủy sinh… thậm chí họ còn bán cho ta các lọai cây thủy sinh dỏm nữa! Rất nhiều người mới chơi đầy tiềm năng đã ngỏanh mặt đi đối với thế giới thủy sinh chỉ vì xui xẻo nhận được những lời xúi dại đó cũng như vì 3 điều sai lầm sau đây:

1. Nhưng tôi thấy hồ của tôi đủ sáng đấy chứ!

Thường thì người ta cứ cố trồng cây thủy sinh với nguồn sáng sẵn có (trang bị kèm theo hồ cá cảnh) của hồ hoặc là mua một bộ đèn có sẵn bóng với giá rẻ cho mục đích chung chung! Đôi khi hệ thống chiếu sáng đó chỉ là 1 bóng hùynh quang có công xuất khỏang 15w hay 20w mà thôi (với bước sóng và nhiệt độ màu không phù hợp, nó chỉ đem lại sự lãng phí về điện năng, tăng nhiệt độ nước hồ, gây rêu hại mà thôi). Một trong những yếu tố then chốt để trồng cây thủy sinh là ánh sáng. Cây cần ánh sáng để quang hợp, không có ánh sáng, cây sẽ chỉ tồn tại vài ngày hoặc vài tuần bằng năng lượng dự trữ của nó rồi từ từ tàn lụi, chết đi.

Nhiều người còn bị đánh lừa bởi những lời khuyên tầm bậy rằng hệ thống chiếu sáng được cung cấp kèm theo hồ đủ đáp ứng như cầu quang hợp của cây thủy sinh. Thật ra thứ đèn được cung cấp kèm theo đó chỉ có thể trồng Rêu cá đẻ và đôi khi Dương Sỉ thừơng (dương Sỉ Java), nhưng cây sống rất èo uột! Nếu bạn thích cây thủy sinh của bạn xấu xí, èo uột, cao lỏng khỏng lêu đêu thì xin mời bạn cứ thử. Không cần biết hồ của bạn trông rực rỡ thế nào dưới ánh đèn đó… đảm bảo là thiếu sáng!
Cây chỉ sử dụng một vài màu chuyên biệt trong dãy quang phổ để quang hợp, thường là trong dãy các màu đỏ và xanh trong quang phổ. Mắt người chỉ nhận biết tốt màu xanh trong quang phổ. Vì vậy đôi khi trông có vẻ sáng rực rỡ lại không thích hợp và đủ cho các lòai thực vật. Luôn luôn nên chọn bóng có quang phổ tòan phần (full spectrum) hoặc bóng chuyên dùng cho việc trồng cây thủy sinh và phải đạt công xuất tối thiểu 1.5w–2w / gallon để có thể đáp ứng nhu cầu căn bản của các lọai thực vật thông thường trong hồ thủy sinh. Mặc dù đây chưa phải là nguyên tắc bất di bất dịch trong tính tóan lượng – công xuất ánh sáng cần thiết cho hồ thủy sinh, và cách tính tóan này tỏ ra không chính xác lắm với những hồ quá nhỏ (dưới 10 gallons) hoặc quá lớn (trên 75 gallons), vẫn có thể xem nó như kim chỉ nam cho người chơi. 

Dưới đây là bản phân tích chất lượng ánh sáng cho cây thủy sinh tương ứng với từng mức công xuất ánh sáng: – 0–1.5w/gallon: rất yếu – có lẽ chả thứ cây thủy sinh gì sống nổi.- 1.5–2w/gallon: Yếu – các lọai cây thích nghi cao sống được, mọc chậm.- 2-3w/gallon: trung bình – đa số cây thủy sinh phát triển tốt.- 3+ w/gallon: mạnh – tất cả các lọai thực vật thủy sinh phát triển tốt. Có một điểm phải tính đến ở đây… đó là ảnh hưởng của các mức ánh sáng khác nhau trên cùng một lọai cây. Chính điều này thường dẫn ta đến sai lầm thứ 2.

2. Nhưng tôi nghĩ ánh sáng mạnh = hồ đẹp!

Cứ cho là bạn thỏai mái trong vấn đề tài chính và bạn quyết định mua một bộ đèn đắt tiền có công xuất cao cho hồ thủy sinh của bạn. Sau đó trồng ít cây vào hồ rồi ung dung ngồi rung đùi ngắm chờ cây phát triển, đúng không? SAI! Ánh sáng trong hồ thực vật thủy sinh được ví như chân ga trong xe hơi, bạn nhấn ga càng nhiều xe càng phi nhanh, nhưng mọi thừ cũng nhanh chóng vượt tầm kiểm sóat… khi đó mọi việc trở nên xấu đi! Không phải có hệ thống chiếu sáng mạnh bao giờ cũng là tối ưu, nhất là đối với những ngừơi mới làm quen với hồ thực vật thủy sinh! Những hiểu biết cơ bản nhất về sự chuyển hóa – trao đổi chất của thực vật nói chung và thực vật thủy sinh nói riêng là rất cần thiết trong chuyện này (đừng lo, tôi sẽ không quá chi tiết trong vấn đề này). Thực vật cần một mớ các lọai nguyên liệu và năng lượng để cho ra thành phẩm (lá mới, ngọn mới…). Nguyên liệu ở đây là các dưỡng chất đa lượng, vi lượng, các nguyên tố cần cho sự phát triển, và năng lượng chính là ánh sáng. Nếu thiếu một trong các yếu tố trên, tòan bộ quá trình chuyển hóa của cây sẽ lập tức ngưng trệ.

Quan trọng hơn nữa… hay có thể nói là tệ hại hơn nữa… là chính việc này (lắp hệ thống ánh sáng mạnh) sẽ kích họat hệ sinh thái trong hồ thủy sinh họat động ở tần xuất cao. Cây thủy sinh sẽ ngưng chuyển hóa – trao đổi chất ngay khi nó thiếu hụt bất cứ chất nào nó cần cho quá trình này. Nếu song song với việc lắp hệ thống đèn tốt mà bạn không bổ sung dinh dưỡng (phân bón) cho cây thủy sinh… bạn sẽ thấy ngay hậu quả là chính hệ thống đèn đắt tiền chất lượng cao đó chỉ làm được mỗi một việc là kích thích sự bùng phát của tảo hại trong hồ thủy sinh, rất nhanh, vô cùng nhanh! Vì lý do đó, tôi khuyên bạn nên chọn hệ thống đèn từ trung bình đến yếu cho những lần set up hồ thủy sinh đầu tiên. Khi đó, bạn sẽ không cần bổ sung phân bón, dinh dưỡng cho cây nhiều, mọi thứ sẽ không vượt khỏi tầm kiểm sóat quá nhanh. Nên nhớ là rất khó phục hồi sau khi bị tảo hại hòanh hành nặng nề. Vì có nhiều lọai tảo hại gần như không thể lọai trừ một khi chúng đã xuất hiện. Tôi từng nghe kể nhiều trường hợp đau lòng là ngườI chơi buộc phải phá dỡ bỏ hòan tòan và làm lại từ đầu vì dính chưởng rêu tảo hại. Bạn phải phòng tránh điều này ngay từ đầu đấy!

3. Ủa nhưng người bán nói chúng là cây thủy sinh mà?

Nhiều cửa hàng cá cảnh bán cây thủy sinh và… vấn để ở đây là có nhiều cửa hàng cũng bán cả những lọai cây thủy sinh dzỏm!!! Cái này thì phảI nhờ vào kinh nghiệm bản thân thôi… trừ khi người bán có lương tâm… còn không thì điều gì cũng có thể xảy ra. Nhiều lọai cây không thực sự sống ngập chìm dưới nước, nhưng vẫn có thể tồn tại vài tuần, thậm chí vài tháng hay cả năm sau mới chết. Dù cho chúng có đẹp thế nào chăng nữa… khi ta mua phải những lọai như vậy xem như là đã lãng phí rồi! Có vài lọai như vậy luôn xuất hiện:

Chừng nào bạn có thể tránh được 3 điều sai lầm cơ bản trên, là bạn đã có bước khởi đầu tốt đẹp với thú chơi hồ thực vật thủy sinh tuyệt vời rồi đó. Tiến trình kế tiếp sẽ là việc đặt cược tiếp tục cho những thử nghiệm với các lọai cây khó hơn, bố cục phức tạp hơn, kỹ thuật cao hơn. Dù vô cùng gian nan, bạn cứ mạnh dạn thử nghiệm đi rồi thành công sẽ mỉm cười với bạn, phần thưởng sẽ là sự sống động lung linh của một thế giới thủy sinh thu nhỏ mà bạn không muốn rời mắt!

Cái thứ rêu chùm đen đáng sợ này phát triển tốt trong cả 2 môi trường PH thấp (acid) và PH cao (kiềm). Trong môi trường nước cứng, nó sẽ hình thành màng vôi mỏng do quá trình tự thải canxi khiến cho nó trở nên cứng hơn, khó ăn hơn đối với lòai ăn rêu duy nhất có thể mum mum lọai rêu này đó là Siamese Algae Eater (SAE) – ta hay gọi là Cá bút chì ăn rêu Thái. 

Quá trình thải canxi sinh học tạo màng này có thể khống chế bằng việc bổ sung CO2. Các lọai cây moc nhanh và khỏe mạnh có thể lọai trừ bằng cách cạnh tranh dinh dưỡng với thứ rêu lông đen thường hay bám vào lá cây thủy sinh mọc chậm này.Khi mua cây thủy sinh mớI ngòai tiệm về, trước khi trồng vào hồ thủy sinh, nên ngâm chúng trong dung dịch sát trùng, tẩy rửa (chlorine, hay còn gọi là Eau de javel) thông thường pha loãng theo tỷ lệ 1 phần dung dịch tẩy rửa (không dùng những lọai có mùi cam, chanh hay bất cứ mùi gì) với 20 phần nước sạch trong khỏang 2 phút. Sau đó nhớ rửa sạch cây trước khi đưa vào hồ trồng. Biện pháp hữu hiệu nhất để chiến đấu với lọai rêu này là trồng thật nhiều cây mọc nhanh, khỏe, thả một ít cá bút chì ăn rêu Thái, duy trì CO2 ở mức 30ppm, nitrate ở mức 15ppm, phosphate ở mức 0.5ppm. Những lá bị nhiễm nặng phải cắt bỏ.

Loại rêu bụi màu xanh này thực chất là bào tử dạng khuẩn (gốc động vật) chứ không phải bào tử thực vật. Chúng thường xuất hiện trên mặt kính hồ thủy sinh và tạo thành một lớp màng trông như bụi đất bám và có màu xanh, trong trường hợp nhiễm nặng, tất cả mặt kính hồ đều bị bao phủ bởi loại rêu này. 

Vẫn chưa tìm ra nguyên nhân đích thực. Chỉ biết loại rêu này rất ưa sáng. Cạo sạch chúng khỏi mặt kính không phải là biện pháp hiệu quả loại trừ loại rêu này vì chúng vẫn tiếp tục trôi nổi trong nước 30 – 90 phút rồi sẽ bám trở lại mặt kính. Vì nguyên do nào đó loại rêu này không bám vào lá cây thủy sinh, đá hay gỗ lũa mà chỉnh bám trên kính mà thôi. Biện pháp hạn chế – giảm lượng dinh dưỡng trong môi trường nước cũng chẳng giúp ích gì cho việc loại trừ thứ rêu quỷ này mà chỉ làm cây thủy sinh trở nên suy kiệt, tiếp tay cho các loại rêu hại khác xuất hiện mà thôi. Biện pháp hữu hiệu nhất để đối phó với thứ rêu quái ác này là do ông Tom Barr tìm ra. Ông ấy khuyên rằng cứ để cho chúng phát triển tự do trong khoảng 10 – 20 ngày. Sau thời gian đó, chúng sẽ hình thành một lớp màng khá dầy, loang lổ, gớm ghiếc và bắt đầu bong tróc ra khỏi mặt kính. Khi đó ta chỉ việc bóc tách chúng ra khỏi mặt kính và vớt ra. Chỉ có phương pháp đó mới hạn chế được chúng mà thôi.

Xem hình ảnh minh họa có khi còn hay hơn vạn lời giải thích, Joe Aliperti sẽ cho chúng ta xem tường tận hơn về giống rêu khó chịu này.

Ảnh thứ 2 được chụp với ống kính macro cho thấy tảo nâu có dạng hình chữ nhật, đó là hình cận cảnh của một đốm tảo nâu trong hình 1. Tảo nâu thường xuất hiện trong hồ ánh sáng yếu hoặc hồ mới set up ở hàm lượng nitrogen (N) cao, phosphate (P) cao, thừa acid silicate (SiO2). Ánh sáng mạnh sẽ khiến loại tảo này lui bước(?), nhưng ta vẫn thấy chúng xuất hiện ở những nơi khuất sáng trong hồ, dưới gốc cây thủy sinh, trên mặt kính, sỏi nền, vật trang trí. Có thể loại bỏ chúng dễ dàng vì tảo nâu là thể nhầy. Các loại cá otos, bút chì ăn rêu Thái, ốc táo đỏ, ốc trumpet có thể giúp bạn giữ tảo nâu trong giới hạn an toàn. Cây khỏe, nước sạch cũng giúp hồ thủy sinh thoát khỏi họa tảo nâu.

Loại rêu lông tơ, lông măng này mọc trên thân và lá cây thủy sinh dù các cây này không phơi sáng. Những cây thủy sinh bị rêu lông tơ bám là những cây đang có vấn đề về dinh dưỡng, suy kiệt, thiếu chất…và chúng đang nhả dinh dưỡng ngược vào nước.

Nếu lọai rêu lông tơ này xuất hiện với số lượng nhỏ thì chẳng cần quan tâm. Cách diệt rêu lông tơ là thả các loài ăn rêu như otos, bút chì Thái, tép Amano, tỳ bà, mún, như thế sẽ không phải lo nghĩ gì về lọai rêu hại này. Duy trì tình trạng dinh dưỡng cân đối cho môi trường là đòn phủ đầu đối với giặc rêu lông!

Hình ảnh rêu lông tơ trong bể thủy sinh

Tảo lam mặc dù được gọi là tảo, nhưng thật ra chúng không thuộc họ tảo… mà thực chất là một loại khuẩn nên phải được gọi chính xác là khuẩn tảo lam (cyanobacteria/cyanophyte bacteria). 

Tảo lam thường xuất hiện trong những hồ có hàm lượng nitrates quá thấp. Chúng được tìm thấy trên bề mặt nền, trên mặt kính, hay ở đoạn giữa kính và nền. Tảo lam cũng đôi khi xuất hiện ở những hồ mới set up có ánh sáng mạnh và hàm lượng ammonia cao. Nền cũ nhiều cặn bẩn và hệ thống lọc dơ, dòng luân chuyển kém cũng là những nguyên nhân khiến cho tảo lam xuất hiện. 

Chúng tạo thành những lớp màng nhầy màu xanh lục và lam, bao phủ mọi thứ trong thời gian ngắn, có mùi hôi, hắc rất khó chịu. Nếu để chúng tự do phát triển, cây và cá sẽ sớm chết. Ta có thể loại bỏ những lớp nhầy này theo kiểu thủ công…nhưng chúng sẽ nhanh chóng quay lại nếu điều kiện môi trường nước không được cải thiện.Có thể điều trị bằng thuốc kháng sinh như Erythromycin phosphate với liều lượng khoảng 200mg/10 gallons (38 litres)…nhưng hệ vi sinh có lợi trong nền và lọc cũng bị ảnh hưởng. Khi tảo lam chết do biện pháp xử lý bằng hóa chất, xác của chúng sẽ phân hủy và làm giảm nồng độ oxy (O2) trong nước gây ảnh hưỡng nghiêm trọng đến hệ vi sinh chuyển hóa ammonia/nitrite trong hệ thống lọc. Do vậy, trước khi hành động, nên kiểm tra nồng độ/hàm lượng ammonia/ammonium, nitrite trong nước, và loại bỏ theo kiểu thủ công tất cả màng nhầy tảo lam mà bạn nhìn thấy được để ngăn ngừa sự phân hủy của chúng sau khi chết do thuốc.Có vài bạn chơi áp dụng biện pháp ngăn sáng (blackout) để xử lý tảo lam. Họ dùng bao màu đen trùm kín hồ trong thờI gian 4 ngày, tuyệt đối không để tí ánh sáng nào lọt vào. Có người khuyên là phải nâng hàm lượng NO3 lên mức 10-20ppm trước khi hành sự. Tảo lam phải được tách và hút sạch khỏi hồ trước và sau thời gian “trùm mền” 4 ngày đó.

Egeria densa (Elodea) và Ceratophyllum demersum là 2 loại cây thủy sinh nên trồng trong hồ để phòng ngừa tảo lam. Chúng tiết ra chất kháng sinh để tự bảo vệ và giúp môi trường hồ thủy sinh phòng tránh được lòai khuẩn hại này. Trồng nhiều cây phát triển nhanh, khỏe mạnh ngay từ ngày đầu set up hồ, duy trì hàm lượng nitrate ở mức 10-20ppm (đối với hồ rong) và thường xuyên hút cặn đáy (đối với hồ cá cảnh, không trồng cây) là cách tốt nhất để phòng tránh tảo lam.

Tảo lam thường xuất hiện trong hồ có lượng nitrate thấp, vì chúng có khả năng cố định đạm từ lượng không khí hòa tan trong nước qua họat động sục khí (aeration). Chúng có vẻ không thích môi trường có PH thấp và hàm lượng CO2 cao. Cặn bã hữu cơ trong nước thường là nguyên nhân dẫn đến dịch tảo lam. Vì vậy cũng nên thường xuyên kiểm tra loại bỏ lá già, các chất cặn bã phân hủy như thức ăn thừa, xác cá chết ra khỏi hồ.

Trong bài này chúng ta sẽ thảo luận về cản bản trồng cây thủy sinh ở tiền cảnh. Có rất nhiều kiểu và phương pháp trong việc trồng cây ở tiền cảnh trong hồ thủy sinh. Ngoài ra cũng rất nhiều loại cây có thể trồng ở tiền cảnh. Trong bài này chúng ta sẽ sử dụng loài Marselia hoặc Glossostigma elantes. Chúng ta có thể thấy hình ảnh tiền cảnh của Glosso ở hình dưới. Để thực hiện, chúng ta cần các dụng cụ sau:

• Kéo
• Nhíp/Kẹp
• Dĩa để đựng cây
• Cây cần trồng

Cho đơn giản, chúng ta giả sử đã có một hồ thủy sinh đã được setup đầy đủ . Phần nền cho tiền cảnh cũng đã được rải lớp sỏi phù hợp. Có rất nhiều sản phẩm đất này khác nhau trên thị trường bao gồm Eco-Complete, Flourite, Onyx Sand và ADA, tuy nhiên loài cát nền (sand type substrate) nào cũng phù hợp. Cho tiền cảnh, độ sâu ít nhất của nền là 1-2 inches (2.5-5 cm). Điều này cho phép chúng ta trồng cây dễ dàng và tạo một nền phù hợp cho bộ rễ của cây. 

Trong bài này tôi chọn loài Marselia, chúng giống với Glosso ở hình dáng và cách phát triển nhưng lại phát triển chậm hơn khá nhiều, vì thế chúng ta dễ chăm sóc hơn. Lớp nền ở dưới là hỗn hợp của Eco-Complete/Onyx, sâu khoảng 1-1.5 inches với một lớp mỏng sỏi vụn nhỏ của Black Beauty phía trên. Black Beauty thêm vào độ sâu và trọng lượng cho Eco-Complete và tạo bề mặt nền một màu đen đồng nhất. Qua thời gian 2 chất liệu này sẽ hòa trộn với nhau, nhưng sẽ không có vấn đề gì với điều này.Đầu tiên chúng ta bắt đầu chuẩn bị cây để trồng. Chú ý là Marselia giống Glossostigma, lan rộng bằng những thân bò và một cây có 1 lá tại nốt. Glosso thường có 2 lá ở nốt. Mỗi nốt có khả năng tạo ra các thân bò mới giống như cỏ trong sân nhà bạn. Đề nhân giống nhanh, thân bò của Marselia phải được cắt nhỏ từng đoạn 1-5 cây. Thông thường tôi sử dụng 1 cây nhưng một vài người là thích nhiều hơn. Đây chỉ là lựa chọn kỹ thuật, cách nào cũng có kết quả cuối cùng giống nhau.

Sử dụng kéo bén cắt thân bò thành các phần riêng lẻ, nhớ không đụng đến phần rễ. Rải đều các phần cắt ra dĩa và trách để cây bị khô. Điều này rất quan trọng với glosso vì chúng khô rất nhanh. Marselia thì chậm hơn. Bạn có thể phun nước hoặc để lên khăn ẩm.Tiếp theo chúng ta trồng cây đã chuẩn bị.  Sử dụng kẹp tốt gắp các phần thân cây, cố gắng giữ phần thân nghiêng một góc 40-60 độ như hình dưới.Cắm thẳng phần thân xuống, phải đảm bảo là phần rễ được bao phủ. Thông thường chỉ để lại phần lá trên bề mặt. Nhả kẹp ra chầm chậm và kéo nó về phía bạn theo hướng mà bạn đả cắm xuống, có thể lắc nhẹ nếu bạn muốn. Điều này sẽ giúp ổn định phần đất nền chung quanh.Tiếp tục trồng các cây với khoảng cách 1/2-1 inch. Cây càng sát thì tiền cảnh cành mau được lấp đầy. Tôi thích trồng từ trái sang phải vì tôi thuận tay phải. Làm như vậy thì khi tôi cắm sẽ không làm xáo trộn các cây đã được cắm. Điều này cũng có thể áp dụng cho các cây khác, lúc nào cũng trồng hướng về phía bạn và về phía tay thuận. Hình dưới là phần tiền cảnh mới được trồng. Marselia sẽ phủ kín phần nền trong vòng một tháng hoặc ít hơn dựa trên ánh sáng và lượng CO2.

Dennis Dietz
(Mai Khoa dịch)

Loại tảo râu này có thể tạo nên một mỏm đá hay một cành lũa phủ rêu xanh trông rất hay. Chúng tạo nên một thảm rêu xanh, mịn màng như nhung bao phủ bề mặt của đá hay lũa khu vực gần nguồn sáng…nhưng hầu như không thể loại bỏ theo kiểu thủ công. Đôi khi chúng cũng bám trên bề mặt lá các loại cây thủy sinh mọc chậm. Chúng có thể phát triển dài đến 3cm và mọc rất nhanh. Cách kiểm sóat khống chế hiệu quả nhất là thả cá bút chì ăn rêu Thái. Các loại cá tỳ bà (plecos) và các loại cá có giác mút tương tự cũng ăn loại rêu này. Họ cá diếc như Xê can (tứ vân), Rosy barb…cũng ăn loại rêu này.Sự mất cân bằng dinh dưỡng và thờI gian chiếu sáng dài (trên 12 tiếng/ngày) là nguyên nhân cho sự xuất hiện của tảo râu. Chúng cũng xuất hiện trong hồ có hàm lượng CO2 và NO3 thấp. PH cao hay thấp cũng gây ra tảo râu. Tảo râu còn rất phổ biến trong hồ nuôi cá không trồng cây thủy sinh.